4.1 Herbestemmingsopties

1. Op de huidige plaats (in situ)

Wanneer uw kerk een nieuwe publieke bestemming krijgt (dat kan ook een niet-religieuze openbare functie zijn), kunt u in overleg met de bevoegde instanties overwegen om bepaalde voorwerpen op de huidige plaats te behouden als getuigen van de geschiedenis en het gebruik van het gebouw. Bepaalde objecten ontlenen hun waarde aan hun band met het gebouw of maken er onlosmakelijk deel van uit.

2. Naar de fusiekerk

Als er een fusiekerk is, bepaal dan welke voorwerpen u meeneemt naar die nieuwe bestemming. Kijk zeker naar voorwerpen met een hoge sociale of (cultuur)historische waarde. In overleg met de fusiekerk worden alle objecten herbestemd. Ook de wettelijke en kerkelijke regels moet u uiteraard volgen.

3. Herbestemmen

a. Kerkelijk herbestemmen

WAAR?

Voorwerpen waarvoor u geen nieuwe plek vindt binnen de fusiekerk, geeft u bij voorkeur volgens de volgorde hieronder een nieuwe bestemming:

1. Kerkelijke herbestemming in de eigen regio

In de eigen regio hebben sommige objecten meer waarde dan wanneer ze uit hun ruimtelijke context worden gehaald. Uw eigen lokale netwerk, maar ook de netwerken van de Provincie, de erfgoedcel en het bisdom kunnen u mogelijk een herbestemming in de omgeving aanreiken. U kunt ze schenken, in bruikleen geven of verkopen. Binnen de gemeentegrenzen wordt schenking aanbevolen.

2. Kerkelijke herbestemming binnen België

Mits toestemming van de gemeente kunnen objecten overgedragen worden aan kerken buiten de gemeentegrenzen. U kunt ze schenken, in bruikleen geven of verkopen.

3. Kerkelijke herbestemming in het buitenland

Wereldmissiehulp, Oostpriesterhulp, Kerk in Nood, lokale missionarissen, andere lokale initiatieven…: ga na wie de goederen al dan niet aanvaardt. Maak de bestemmeling zo nodig attent op mogelijke douanerechten. Informeer ook steeds bij het bisdom.

OPGEPAST! Voorwerpen met een relatief hoge sociale of (cultuur)historische waarde houdt u bij voorkeur binnen België. Bedenk dat bijzondere objecten mogelijk eerder in aanmerking komen voor een plek in een museum. Hou er rekening mee dat het erfgoed in het buitenland helemaal uit zijn context wordt gehaald, waardoor een deel van de betekenis verdwijnt.

HOE?

- Vraag & Aanbod: het CRKC biedt een platform voor het aanbieden van religieuze objecten aan religieuze instellingen in binnen- en buitenland.

- U kunt kerken op de volgende manieren benaderen:

1. Stel gunningscriteria op die de doorslag zullen geven als meerdere kerken belangstelling tonen voor hetzelfde voorwerp. Voorbeelden van zulke criteria: de ontvangende kerk heeft een collectie in dezelfde stijl, de kerk staat in dezelfde regio, wie eerst komt eerst maalt, enz. Volg een vaste procedure als u reacties krijgt van geïnteresseerde kerken.
2. Informeer zoveel mogelijk kerken en het bisdom gelijktijdig of gefaseerd over de voorwerpen die beschikbaar zijn voor overname.
3. Communiceer duidelijk over de afgesproken criteria.
4. Neem rechtstreeks contact op met kerken die belangstelling kunnen hebben voor de voorwerpen.
5. Geef aan hoe kerken kunnen reageren en vermeld een deadline.

b. Niet-kerkelijk herbestemmen

Als er geen kerkelijke belangstelling bestaat voor voorwerpen die behouden moeten blijven, is museale herbestemming een optie. U kunt het voorwerp aanbieden aan een museum als het daar volgens de erfgoedspecialist voor in aanmerking komt. Hou er rekening mee dat musea tegenwoordig zeer selectief zijn in het aannemen van voorwerpen.

U kunt het voorwerp schenken, in bruikleen geven of verkopen. Bij schenking of verkoop is er een nieuwe eigenaar; dat is dus definitief. Bij bruikleen blijft de bruikleengever de eigenaar; die overdracht is niet definitief. Vraag eventueel advies aan de erfgoedcel, de Provincie of het CRKC.

Welke instellingen?

• landelijke musea
• thematische musea
• regionale of lokale musea, zoals heemkundige musea …
• gemeentelijke instellingen, zoals het gemeentehuis, het OCMW, scholen, een woonzorgcentrum …
• katholieke instellingen zoals scholen, rusthuizen ... kunnen ook een goede bestemming zijn: denk aan de kerststal, beelden …
• andere christelijke instellingen, zoals orthodoxe of anglicaanse kerken.

4. Afstoten

Als een kerkelijke, museale of andere openbare bestemming geen optie is, dan is het afstoten van voorwerpen een mogelijkheid.

a. Verkoop/schenking aan particulieren

Als er geen kerkelijke en geen museale belangstelling is voor het voorwerp, kunt u het verkopen of schenken aan derden. Bij niet-liturgische voorwerpen met weinig erfgoedwaarde is dat de meest voor de hand liggende optie. Verkoop geniet de voorkeur.

Hou bij de verkoop of schenking aan particulieren rekening met het volgende:

• Vraag vooraf bij uw bisdom de toestemming voor verkoop of schenking.
• Kies, wanneer dit aan de orde is, een betrouwbare veilinghouder of handelaar.
• Verkoop of schenk geen voorwerpen rechtstreeks aan parochianen, gemeenteraadsleden, leden van de orde of congregatie, personeel of hun familie. Dat leidt soms tot onvrede. Hanteer transparante procedures, zoals een veiling of een loterij.

Openbare verkoop via een veilinghouder

Een veilinghuis heeft als voordeel dat u een grote afzetmarkt kunt bereiken. Een openbare veiling neemt u veel werk uit handen, maar heeft een prijs. De kosten voor de inbrenger bedragen doorgaans 15 tot 25% van de hamerprijs. De veilingkosten verschillen per veilinghuis.

Verkoop de voorwerpen via een veilinghouder als:

• uw kerk streeft naar maximale transparantie;
• u grote hoeveelheden objecten met erfgoedwaarde verkoopt;
• u de voorwerpen snel wilt verkopen.

Openbare verkoop georganiseerd door de eigenaar

Bij veel voorwerpen met een geringe (cultuur)historische en sociale waarde kunt u kiezen voor verkoop via:

• een zelfgeorganiseerde veiling of fancy fair;
• intekenlijsten.

Onderhandse verkoop

Onderhandse verkoop is minder transparant dan openbare verkoop en daarom minder geschikt voor het herbestemmen van religieuze voorwerpen. Er kunnen redenen zijn om toch voor onderhandse verkoop te kiezen:

• u kent een koper die bereid is de vraagprijs te betalen;
• vanwege de efficiëntie, als het gaat om één of enkele voorwerpen.

b. Vernietigen

Voorwerpen die niet ter plaatse kunnen blijven, geen geschikte herbestemming vinden en weinig of geen erfgoedwaarde hebben kunnen vernietigd worden. Hun slechte toestand kan bijvoorbeeld verdere bewaring in de weg staan. Opgelet: een slechte staat is op zich geen reden om tot afstoten over te gaan. Het kan ook gebeuren dat men vanwege het religieuze karakter van voorwerpen wil voorkomen dat ze in particuliere handen komen.

Het spreekt voor zich dat voorwerpen met een relatief hoge sociale of (cultuur)historische waarde niet in aanmerking komen voor vernietiging!

HOE?

U kunt overwegen voorwerpen aan een school of restauratieatelier te schenken. Ze kunnen dan hergebruikt worden als grondstof, als studieobject of om restauratietechnieken uit te proberen.

Een andere mogelijkheid is om van (restanten van) voorwerpen een nieuw object te laten maken. Voorwerpen van (edel)metaal kunnen bijvoorbeeld omgesmolten en omgevormd worden tot eigentijds vaatwerk of tot een nieuw, het liefst gemeenschapsbindend, kunstwerk.

Hou bij de vernietiging van religieuze voorwerpen rekening met het volgende:

• Voordat een voorwerp daadwerkelijk in aanmerking komt voor vernietiging, moet u de toestemming vragen aan uw bisdom.
• Het is raadzaam een erfgoedspecialist te raadplegen bij de selectie van de voorwerpen die in aanmerking komen voor vernietiging, als dat nog niet gebeurd zou zijn.
• Zorg dat de voorwerpen die vernietigd worden, goed gedocumenteerd zijn (minstens beschrijving en foto).
• Zorg ervoor dat u de garantie krijgt dat de voorwerpen echt vernietigd worden en dat ze niet via een omweg alsnog op de markt komen. Ga daarom naar professionele vernietigingsbedrijven.
• Zorg voor een discrete vernietiging: voorwerpen zichtbaar op een container gooien kan pijnlijk zijn voor de gemeenschap en is een negatief signaal.